Oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku jest bardzo istotnym elementem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Jest ono tym ważniejsze, gdy spadek obciążony jest długami spadkowymi, które przewyższają jego wartość dodatnią albo gdy spadkobierca nie ma dostatecznej wiedzy o stanie majątkowym spadkodawcy i nie może stwierdzić, czy takie długi mają miejsce.
Zasadniczo, po dowiedzeniu się o śmierci spadkodawcy, spadkobierca ma 4 możliwości działania:
1) złożenie oświadczenia o prostym przyjęciu spadku
2) złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza
3) złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku
4) nieskładania żadnego oświadczenia
Każda z powyższych czynności (albo jej brak) ma określone konsekwencje prawne, które zostaną pokrótce przedstawione.
Proste przyjęcie spadku:
Złożenie takiego oświadczenia powoduje, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe bez żadnych ograniczeń. To znaczy, że możliwa jest sytuacja w której wartość długów pochodzących ze spadku, które spadkobierca musi spłacać, będzie wielokrotnie wyższa niż wartość korzyści, jakie ze spadku otrzymał.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza:
W tym przypadku odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe podlega ograniczeniu do wysokości stanu czynnego spadku, który został określony w spisie inwentarza. Nie oznacza to, że możliwość dochodzenia długu od spadkobiercy ograniczona jest jedynie do przedmiotów pochodzących ze spadku, możliwe jest dochodzenie jego zapłaty z całego majątku spadkobiercy, ale jedynie do wartości określonej jak wyżej.
Jeśli przed złożeniem oświadczenia nie został sporządzony spis inwentarza, wtedy sąd wyda postanowienie o jego sporządzeniu.
W przypadku, gdy przynajmniej jeden spadkobierca złożył ww. oświadczenie, to spadkobierców, którzy nie złożyli żadnego oświadczenia również traktuje się jakby złożyli oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Odrzucenie spadku:
W tym przypadku spadkobierca odrzucający spadek jest traktowany, jakby nie dożył dnia jego otwarcia. Ma to istotne znaczenie dla dalszego postępowania, gdyż implikuje konieczność złożenia stosownych oświadczeń przez osoby będące w kręgu jego spadkobierców ustawowych.
Warto zwrócić uwagę, iż w polskim prawie spadkowym nie ma możliwości zrzeczenia się spadku na rzecz określonej przez zrzekającego się osoby.
Odrębną kwestią jest odrzucenie spadku mające na celu pokrzywdzenie wierzycieli spadkobiercy. W tym przypadku wierzyciel może żądać, aby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego. Jest to możliwe jedynie wtedy, gdy wierzytelność istniała już w momencie odrzucenia spadku. Żądanie takie wierzyciel może zgłosić w ciągu 6 miesięcy od uzyskania wiadomości o odrzuceniu spadku, ale nie później niż przed upływem terminu 3 lat od odrzucenia spadku.
Termin:
Złożenie oświadczeń z puntów 1 – 3 musi nastąpić w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule swojego powołania do spadku (czy najczęściej od uzyskaniu wiadomości o śmierci spadkodawcy). W przypadku, gdy termin ten nie zostanie zachowany, wówczas oświadczenia nie można już złożyć i mamy do czynienia z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Termin sześciomiesięczny, o którym mówi przepis art. 1015 k.c., jest terminem zawitym i jako taki nie podlega przywróceniu.
Treść oświadczenia:
Interesujące nas oświadczenia powinny zawierać:
– imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego
ostatniego zamieszkania;
– tytuł powołania do spadku;
– treść złożonego oświadczenia.
Powinny zostać w nim także wymienione wszystkie osoby (o których wie składający oświadczenie), które należą do kręgu osób będących spadkobiercami ustawowymi; konieczne również jest wymienienie wszystkich testamentów spadkodawcy (nawet jeśli składający oświadczenie uważa je za nieważne), danych o ich treści oraz informacji o miejscu ich przechowywania.
Nieważne jest oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.
Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia:
Przepisy prawa cywilnego nie przewidują możliwości odwołania złożonego oświadczenia woli o przyjęciu albo odrzuceniu spadku.
Jedyną możliwością ewentualnego uchylenia się od skutków złożenia ww. oświadczeń woli bądź ich niezłożenia, jest przepis art. 1019 k.c. – tj. działanie pod wpływem błędu lub groźby. W tym przypadku stosuje się ogólne przepisy o wadach oświadczenia woli, z drobnymi zmianami:
takie uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli możliwe jest tylko przed sądem, który decyduje o zatwierdzeniu tego uchylenia.
jednocześnie spadkobierca powinien złożyć oświadczenia o przyjęciu albo odrzuceniu spadku.
Częściowe przyjęcie lub odrzucenie spadku:
Zgodnie z zasadami ogólnymi nie jest możliwe częściowe przyjęcie lub częściowe odrzucenie spadku. Od tej zasady istnieją jednak 2 wyjątki:
możliwe jest przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego z tytułu podstawowego niezależnie od przyjęciu lub odrzucenia udziału spadkowego pochodzącego z innego tytułu.
możliwe jest odrzucenie udziału spadkowego pochodzącego z przyrostu, a przyjęcie udziału przypadającego spadkobiercy powołanemu.
Powołanie do spadku z ustawy i z testamentu:
Spadkobierca powołany do spadku zarówno z testamentu, jak i będący spadkobiercą ustawowym,
może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy i przyjąć spadek jako spadkobierca
ustawowy.
Jak to zrobić?
Interesujące nas oświadczenia może zostać złożone w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku, jak również mogą zostać złożone w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenia lub przed notariuszem. W 2 ostatnich przypadkach takie oświadczenie jest przesyłane (wraz z załącznikami) do sądu spadku.
Jeśli nie zostało to uczynione wcześniej, to wraz oświadczeniami należy złożyć do sądu wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu.
Oświadczenia mogą być składane w formie pisemnej z podpisami urzędowo poświadczonymi, jak również możliwe jest ich złożenie w formie ustnej – wówczas z takiego oświadczenia jest sporządzany protokół.
Przedmiotowe oświadczenia mogą być składane przez pełnomocnika, a pełnomocnictwo do tej czynności wymaga co najmniej formy pisemnej z podpisami urzędowo poświadczonymi.
Koszty:
W przypadku oświadczenia złożonego do sądu – opłata od pisma z oświadczeniem o przyjęciu lub odrzuceniu spadku: 50 zł
Dodatkowo istnieje także opłata za poświadczenie urzędowe podpisu u notariusza.
W przypadku złożenia oświadczenia u notariusza – maksymalna taksa notarialna wynosi 50 zł.
